گوانتانامو؛ میراثی مبهم از خشم، شکنجه و فراموشی

به گزارش دیدگاه امروز، در مقاله‌ای که اخیراً در مجله ساندی تایمز منتشر شده، «جاش گلنسی» خبرنگار این رسانه، روایت خود از بازدید از زندان گوانتانامو را ارائه داده است؛ مکانی که به‌زعم او، یکی از «عجیب‌ترین نقاط جهان» است و باوجود وعده‌های متعدد برای تعطیلی آن، همچنان پابرجاست. این گزارش، نه‌تنها روایتی از وضعیت فعلی این بازداشتگاه مخوف است، بلکه نگاهی است تحلیلی به تاریخ، سیاست و بحران حقوق بشر در بطن این زندان نظامی.

گذشته‌ای که هنوز در حال نفس کشیدن است

پایگاه دریایی گوانتانامو از سال ۱۸۹۸، در اختیار ایالات متحده قرار گرفت. اما آن‌چه امروز این مکان را در کانون توجه قرار داده، تأسیس زندانی مخفی در سال ۲۰۰۲ است؛ بازداشتگاهی که در دل جنگ علیه تروریسم شکل گرفت. در سال‌هایی که آمریکا از حملات یازدهم سپتامبر بهت‌زده بود، این زندان به محلی برای بازداشت متهمان (چه گناهکار و چه بی‌گناه) بدل شد.

بسیاری بر این باور بودند که با گذشت زمان و عقب‌نشینی از سیاست‌های افراطی دوران پس از ۱۱ سپتامبر، این زندان تعطیل خواهد شد. با این حال، ۳۰ زندانی هنوز در آنجا باقی‌مانده‌اند؛ از جمع ۷۸۰ نفری که طی سال‌های فعالیت این مرکز در آن بازداشت بودند. هزینه نگهداری هر زندانی، طبق آمار سال ۲۰۱۹، بالغ بر ۱۳ میلیون دلار در سال اعلام شده است.

قول‌های عمل‌نشده و تداوم یک بحران

باراک اوباما در سال ۲۰۰۸ وعده داد که زندان گوانتانامو را تعطیل خواهد کرد؛ وعده‌ای که هرگز تحقق نیافت. در طول سال‌های پس از آن، اغلب زندانیان یا به کشورهای خود بازگردانده شدند یا به کشورهای ثالث انتقال یافتند. اما همچنان برخی چهره‌های کلیدی، به‌ویژه پنج متهم اصلی حادثه ۱۱ سپتامبر، در این زندان باقی مانده‌اند و سرنوشت آن‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

یکی از چالش‌های اصلی در روند محاکمه این پنج نفر، شکنجه‌های شدید و غیرقابل توجیهی است که بر آن‌ها اعمال شده است. برای مثال، درباره فردی به نام «محمد» که با عنوان «KSM» نیز شناخته می‌شود گزارش شده که در جریان بازجویی‌ها، ۱۸۳ بار از تکنیک خفگی مصنوعی استفاده شده است. همین امر باعث شده تا بخش زیادی از اعترافات او غیرقابل استناد تلقی شود. آمریکا اگرچه او را «مغز متفکر جنایت ۱۱ سپتامبر» می‌نامد، اما احتمال محاکمه یا اعدام او به‌شدت پایین است.

زخمی بر تن دموکراسی و قانون

گوانتانامو نه‌تنها زندانی برای افراد، بلکه به تعبیری، بازداشتگاهی برای اصول حقوق بشر و قانون‌مداری آمریکاست. گلنسی در گزارش خود اشاره می‌کند که بسیاری از مردم در سراسر جهان تصور می‌کردند این زندان سال‌ها پیش تعطیل شده، اما واقعیت خلاف آن است.

این پایگاه نظامی، امروزه بیشتر به موزه‌ای از خاطرات و اشتباهات گذشته شباهت دارد تا یک مرکز فعال امنیتی. بخشی از این مکان‌ها، مانند «کمپ ایکس‌ری» و «کمپ سون»، که روزگاری محل نگهداری زندانیان «ارزشمند» برای سازمان سیا بود، دیگر استفاده نمی‌شوند. کمپ ایکس‌ری اکنون زیر علف‌های هرز و حصارهای زنگ‌زده مدفون شده است. با این حال، برنامه‌هایی برای تخریب آن با مخالفت‌هایی روبرو شده‌اند؛ چرا که برخی بر این باورند که این مکان، بخشی از تاریخ آمریکا است و باید حفظ شود، هرچند که آن تاریخ، تلخ و سیاه باشد.

پایانی که هرگز نمی‌رسد

جاش گلنسی می‌نویسد که برخی از زندانیان باقی‌مانده در گوانتانامو احتمالاً هرگز محاکمه نخواهند شد و حتی ممکن است همان‌جا، در سکوت و فراموشی، جان بسپارند. برنامه‌هایی نیز برای تجهیز این زندان به عنوان محلی برای مراقبت‌های درمانی (از جمله درمان سرطان) در حال بررسی است؛ گویی این مکان آرام‌آرام از یک بازداشتگاه به آسایشگاه تبدیل می‌شود.

واقعیت این است که گوانتانامو دیگر فقط یک مکان نیست؛ بلکه نمادی از شکست اخلاقی، سیاسی و حقوقی آمریکاست. در پایان گزارش، گلنسی با نقل ضرب‌المثلی از سیسرون، فیلسوف رومی، نتیجه‌گیری می‌کند: «در زمان جنگ، قانون خاموش است.» گوانتانامو، بیش از هر چیز، تجسم زنده‌ی این جمله است. مکانی که در آن، قانون کنار گذاشته شد، و آمریکا امروز باید هزینه‌های سنگین آن تصمیم را (هم در سطح داخلی و هم در سطح بین‌المللی) بپردازد.

فرجام سخن:

گزارش ساندی تایمز نه‌تنها نگاهی به وضعیت کنونی زندان گوانتانامو دارد، بلکه آینه‌ای تمام‌نما از یک دوران تاریک در سیاست امنیتی ایالات متحده است. گوانتانامو، حتی اگر روزی تعطیل شود، خاطره و پیامدهایش تا مدت‌ها باقی خواهد ماند؛ به‌عنوان هشداری جدی درباره هزینه‌های کنار گذاشتن قانون و اخلاق در روزگار بحران.