جامعه در انتظار تغییرات ملموس از سوی دولت چهاردهم است؟

 به گزارش دیدگاه امروز، با گذشت شش‌ماه از آغاز به کار دولت چهاردهم، نگرش جامعه نسبت به عملکرد آن محل سوال عمومی است. پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم در شرایط خاص اجتماعی و سیاسی پس از انتخابات، انتظارات زیادی از نحوه عملکرد دولت و نتایج آن در کوتاه‌مدت شکل گرفت. طرح شعار وفاق از سوی رئیس‌جمهور آقای پزشکیان و ترکیب کابینه با همراهی مجلس، به نظر می‌رسید که موجب کاهش چالش‌های سیاسی و اجتماعی در آغاز به کار دولت شود. با این حال، پس از گذشت حدود شش ماه از شروع به کار دولت، نگرش جامعه نسبت به عملکرد کوتاه‌مدت این دولت هنوز محل سؤال است.

پیمایش ملی مرکز تحقیقات اجتماعی و داده‌کاوی «شناخت» که با حجم نمونه حدود ۱۰۰۰ نفر و به صورت تلفنی انجام شده است، به دنبال ارزیابی دقیق‌تری از اعتماد عمومی به دولت چهاردهم و همچنین بررسی وضعیت امید به تغییر در جامعه است. این پیمایش دو شاخص اصلی را مورد ارزیابی قرار داده: «اعتماد به دولت» و «امید به تغییر». نتایج این پیمایش نشان می‌دهد که نمره میانگین شاخص ترکیبی اعتماد به دولت از ۰ تا ۱۰ برابر با ۴.۱۳ بوده است. این نمره نشان‌دهنده وضعیت نسبتاً پایین اعتماد عمومی به دولت است. تحلیل این شاخص بر اساس ویژگی‌های مختلف جامعه، تصویری دقیق‌تر از نگرش عمومی ارائه می‌دهد. به طور خاص، زنان نسبت به مردان، اعتماد کمتری به دولت دارند. همچنین، افراد با تحصیلات دانشگاهی نیز به مراتب اعتماد کمتری به دولت نشان داده‌اند. این تفاوت‌ها می‌تواند به نگرانی‌های بیشتر این گروه‌ها در زمینه مسائل اقتصادی و اجتماعی برگردد. علاوه بر این، ساکنان مراکز استان‌ها و استان‌های با محرومیت کمتر نیز اعتماد کمتری به دولت دارند. این نکته حاکی از تأثیر تفاوت‌های منطقه‌ای و اقتصادی در ارزیابی عملکرد دولت است.

یکی از مسائل پیش روی نظر سنجیه‌ای میدانی و تلفنی، تأثیر پاسخ های محافظه کارانه به سؤالات سیاسی است. در این پیمایش برای دستیابی به تفسیری بهتر از یافتههای به دست آمده لازم است نرخ محافظه کاری را نیز لحاظ کرد.برای به دست آوردن این ضریب افرادی که حداقل ۵۰ درصد از مجموعه سوالات اصلی را به صورت خنثی و بدون اعلام نظر جواب داده اند به عنوان فرد محافظه کار تعریف شده اند. بر این اساس میتوان در بررسی سوالات حساس ،نظرسنجی، حدوداً ۱۵ درصد محافظه کاری را در نظر گرفت.

نتایج پیمایش ملی مرکز تحقیقات اجتماعی و داده‌کاوی «شناخت» در بخش اول نشان می‌دهد که نمره شاخص اعتماد به دولت ۴.۱۳ از ۱۰ است. این آمار نشان می‌دهد که بخش بزرگی از جامعه به عملکرد دولت در عرصه اقتصادی امید کمی دارند. شاخص اعتماد به دولت از ۶ گویه اصلی تشکیل شده است. برای دستیابی به نمره نهایی، به گزینه‌های مربوط به هر گویه نمره مشخصی داده شده و نمره میانگین هر پاسخگو و در مرحله بعد نمره میانگین کل پاسخگویان محاسبه شده است.

در زیرشاخص‌های مربوط به شاخص اعتماد به دولت، در حالی که مردم به توانایی دولت در سیاست‌ خارجی امیدوارند (۳۰.۱ درصد)، تنها ۱۵.۳ درصد به توانایی آن در حل مشکلات اقتصادی مانند تورم و بیکاری اعتماد دارند. همچنین محبوبیت شخص آقای پزشکیان نسبتاً بالاست، اما تنها ۱۷.۵ درصد معتقدند که دولت به انتقادات مردم توجه می‌کند. ۴۱.۳ درصد از پاسخ‌دهندگان نیز معتقدند که اگر دولت پیشین ادامه می‌یافت، وضعیت کشور بهتر بود. این نتایج نشان می‌دهد که بسیاری از مردم همچنان در انتظار تغییرات ملموس و حل بحران‌های اقتصادی از سوی دولت هستند.

نکته مهم دیگر، تفاوت در میزان اعتماد افراد با گروه‌های سنی مختلف است. گروه سنی ۳۰ تا ۴۹ سال، یعنی افراد میان‌سال با مسئولیت‌های خانوادگی و اقتصادی، اعتماد کمتری به دولت نشان داده‌اند. این مسأله می‌تواند به نگرانی‌های این گروه‌ها نسبت به آینده اقتصادی و اشتغال برگردد. همچنین، نتایج نشان می‌دهد که افرادی که در انتخابات به آقای جلیلی رای داده‌اند نسبت به افراد رأی‌دهنده به آقای پزشکیان و حتی رأی‌ندهندگان در انتخابات، اعتماد کمتری به دولت دارند.

در تحلیل دقیق‌تر این شاخص، می‌توان نشان داد که اعتماد به کارایی دولت در زمینه سیاست خارجی بیشتر از مسائل اقتصادی است. ۳۰.۱ درصد از پاسخ‌دهندگان معتقدند که دولت آقای پزشکیان توانایی زیادی در بهبود روابط ایران با دیگر کشورها دارد. اما در مقابل، تنها ۱۵.۳ درصد از پاسخ‌دهندگان به توانایی دولت در حل مشکلات اقتصادی، مانند تورم و بیکاری، اعتماد داشته‌اند. این شکاف نشان می‌دهد که مردم بیشتر به توانایی دولت در سیاست‌های خارجی امید دارند تا در حل مسائل اقتصادی.

همچنین، در بررسی میزان اعتماد به صداقت و پاسخگویی دولت، بیشترین نگاه مثبت مربوط به محبوبیت شخص آقای پزشکیان است، به طوری که ۳۴.۴ درصد از مردم او را «زیاد یا خیلی زیاد» محبوب می‌دانند. در حالی که در زمینه پاسخگویی به انتقادات مردم، تنها ۱۷.۵ درصد از پاسخ‌دهندگان معتقدند که دولت به نظرات و انتقادات مردم توجه دارد. این اختلاف می‌تواند به بی‌اعتمادی مردم به پاسخگویی دولت در مسائل اساسی اجتماعی و اقتصادی منجر شود.

یکی از سؤالات مهم در این پیمایش، مقایسه عملکرد دولت چهاردهم با دولت پیشین بوده است. ۴۱.۳ درصد از پاسخ‌دهندگان معتقدند که در صورت ادامه دولت پیشین، وضعیت کشور بهتر بود. این نگرش نشان‌دهنده نارضایتی قابل توجهی از عملکرد دولت جدید در مدت زمان کوتاه است و تأثیر منفی بر اعتماد عمومی دارد.

در مجموع، نتایج پیمایش حاکی از آن است که در حال حاضر بخشی از جامعه هنوز در انتظار مشاهده نتایج ملموس عملکرد دولت در زمینه حل مشکلات اقتصادی و بهبود وضعیت معیشتی است. درصد بالای پاسخ‌های میانه و متوسط نشان‌دهنده عدم قضاوت قطعی در مورد عملکرد دولت است. این نگرش به ویژه در زمینه مسائل اقتصادی، مانند تورم و بیکاری، نشان‌دهنده کاهش امید به تغییرات سریع است. اگرچه نگرش نسبتاً مثبت نسبت به شخص رئیس‌جمهور وجود دارد، اما این نگرش در برابر ناکامی‌های اقتصادی و نارضایتی از عملکرد دولت در زندگی روزمره چندان معنادار نیست. این نتایج می‌تواند زنگ خطری برای دولت در جهت افزایش پاسخگویی به انتظارات عمومی و بهبود وضعیت اقتصادی کشور باشد.

اعتماد به کارآمدی دولت

در بخش دوم نتایج آخرین پیمایش ملی «شناخت»، میزان اعتماد به کارآمدی دولت در عرصه سیاست خارجی، بیشتر از میزان اعتماد به کارآمدی آن در عرصه اقتصاد است.

این نتایج نشان می‌دهد، ۳۰.۱ درصد از پاسخگویان معتقدند که که دولت چهاردهم توانایی «زیاد یا خیلی زیادی» برای بهبود رابطه ایران با دیگر کشورها دارد. همچنین هر چه میزان امید به تغییر در افراد بیشتر بوده، میزان اعتماد آنان به کارآمدی دولت در عرصه سیاست خارجی بیشتر است.

با این وجود، اعتماد اندکی به کارآمدی دولت در عرصه اقتصادی وجود دارد. نتایج نشان می‌دهد که تنها ۱۵.۴ درصد از پاسخگویان معتقدند که دولت توانایی «زیاد یا خیلی زیادی» در حل مشکلاتی مانند تورم و بیکاری دارد. میزان بی‌اعتمادی بیشتری نسبت به کارآمدی اقتصادی دولت در میان زنان، افراد با تحصیلات دانشگاهی، ساکنان مراکز استان‌ها و افراد در استان‌های با محرومیت کمتر، وجود دارد.

در بخش اول شاخص اعتماد به دولت منتشر شد. اعتماد به دولت شامل دو بعد کارآمدی و صداقت و راستگویی بود. همچنین بعد کارآمدی شامل کارآمدی در عرصه داخلی با تمرکز بر اقتصاد و نیز کارآمدی در عرصه خارجی با تمرکز بر بهبود رابطه با سایر کشورها بوده است.

در این بخش به بررسی مولفه‌های بعد کارآمدی یعنی اقتصاد و سیاست خارجی خواهیم پرداخت. همچنین برای درک بهتر نتایج و به دست آوردن تفسیری عمیق‌تر از آن‌ها یافته‌های مزبور بین گروه‌های مختلف مقایسه خواهد شد.

یافته‌های نظرسنجی «شناخت» در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که افراد دانشگاهی به میزانی کمتری از افرادی که تحصیلات دانشگاهی ندارند نسبت به کارآمدی دولت در عرصه سیاست خارجی اعتماد دارند. در بین گروه‌های سنی نیز، افراد گروه سنی ۳۰ تا ۴۹ سال اعتماد کمتری از سایر گروه‌های سنی دارند. عمده افراد حاضر در این گروه سنی را متولدین دهه شصت تشکیل می‌دهند.

در مقایسه مولفه مزبور بین کسانی که در انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته، به یکی از دو نامزد مورد نظر رای‌ داده بودند یا اساسا در انتخابات شرکت نکرده‌اند، نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که اعتماد به دولت در کارآمدی در عرصه سیاست خارجی در بین کسانی که به آقای پزشکیان رأی داده‌اند به میزان قابل توجهی بیشتر از کسانی که است که به رقیب ایشان رای داده‌اند یا در انتخابات شرکت نکرده‌اند.

در تحلیل نتایج این نظرسنجی، بر اساس گزارش پایش فقر سال ۱۴۰۰ که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده است استان‌های کشور به سه دسته تقسیم شدند که عبارت است از استان‌های دارای محرومیت پایین، استان‌های دارای محرومیت متوسط و استان‌های دارای محرومیت زیاد. نکته قابل توجه اینکه در بین استان‌های دارای محرومیت پایین، میزان اعتماد به دولت به میزان معناداری کمتر از استان‌هایی است که دارای محرومیت زیاد بوده‌اند. بر این اساس شاید بتوان گفت سرمایه اجتماعی دولت و اعتماد به آن در بین استان‌های دارای محرومیت پایین بیشتر است. در بعد کارآمدی در اقتصاد نیز تفاوت معناداری بین گروه‌های مزبور وجود دارد. به عبارت می‌توان گفت در هر دو بعد کارآمدی تفاوت معناداری بین این گروه‌ها وجود دارد.

اعتماد به پاسخگویی دولت

براساس نتایج بخش سوم آخرین پیمایش ملی «شناخت»، در موضوع اعتماد به صداقت و پاسخگویی دولت، دولت چهاردهم بهترین وضعیت را در زمینه محبوبیت شخص رئیس‌جمهور دارد و بدترین وضعیت از نگاه جامعه در زمینه توجه دولت به انتقادات و دیدگاه‌های جامعه است.

در آخرین پیمایش ملی «شناخت»، اعتماد به دولت در دو بعد سنجیده شده است. بعد اول مربوط به اعتماد به کارآمدی دولت بوده که در گزارش پیشین، نتایج آن تحلیل شد. در بعد، دوم اعتماد به صداقت و پاسخگویی دولت سنجیده شده است. نتایج این پیمایش نشان می‌دهد که دولت در سئوالات مربوط به این بُعد، بهترین وضعیت را در زمینه محبوبیت شخص رئیس‌جمهور دارد و بدترین وضعیت از نگاه جامعه در زمینه توجه دولت به انتقادات و دیدگاه‌های جامعه است.

بر اساس داده‌های این پیمایش، ۳۴.۴ درصد از پاسخگویان معتقدند که «مردم زیاد یا خیلی زیاد آقای پزشکیان را به عنوان رئیس‌جمهور دوست دارند». حدود ۲۸ درصد نیز میزان محبوبیت رئیس‌جمهور در جامعه را متوسط ارزیابی کرده‌اند. به طور کلی، میزان محبوبیت رئیس‌جمهور در میان ساکنان روستاها، افراد غیردانشگاهی و جوانان ۱۵ تا ۲۹ سال بیشتر است. همچنین یک دوقطبی جدی در ارزیابی محبوبیت رئیس‌جمهور در میان شرکت‌کنندگان در انتخابات گذشته وجود دارد. در حالی که حدود ۵۱ درصد از رأی‌دهندگان به آقای پزشکیان در انتخابات گذشته معتقدند که رئیس‌جمهور محبوبیت زیاد یا متوسط دارد، این عدد در میان رأی‌دهندگان به آقای جلیلی حدود ۱۶ درصد است. همچنین رابطه‌ای قوی میان امید به تغییر و محبوبیت رئیس‌جمهور وجود دارد. حدود ۸۴ درصد از افرادی که نمره امید به تغییر آن‌ها بین ۷ تا ۱۰ بوده معتقدند که رئیس‌جمهور محبوبیت بالا یا متوسط دارد در صورتی که این عدد در میان افرادی که نمره امید به تغییر پایینی دارند (نمره ۰ تا ۳) حدود ۳۶ درصد است.

یکی از شعارهای مهم رئیس‌جمهور در جریان رقابت‌های انتخاباتی، پایبندی به صداقت در برخورد با مردم بوده است. نتایج پیمایش «شناخت» نشان می‌دهد که ۲۹.۸ درصد از پاسخگویان معتقدند که دولت جدید «زیاد یا خیلی زیاد» با مردم صادق بوده است و ۳۱.۸ درصد نیز میزان صداقت دولت با مردم را «متوسط» ارزیابی کرده‌اند. نتیجه این گزاره نیز در زیرگروه‌های مختلف مانند دیگر گزاره‌ها بوده است.

در میان گزاره‌های مختلف، بدترین ارزیابی از سوی جامعه، در خصوص میزان انتقادپذیری دولت بوده است. ۴۹.۴ درصد از پاسخگویان معتقدند که دولت به میزان «کم یا خیلی کم» به نظرات و انتقادات مردم توجه می‌کند و تنها از نگاه ۱۷.۵ درصد توجه به انتقادات «زیاد یا خیلی زیاد» بوده است. در زیرگروه‌های مختلف نیز، ارزیابی برخی گروه‌ها نسبت به دیگران منفی‌تر است. ۵۵.۵ درصد از ساکنان مراکز استان‌ها، ۵۵.۶ درصد از افراد میانسال (۳۰ تا ۴۹ سال) و ۵۶ درصد از افراد دانشگاهی معتقدند که توجه به دولت به نظرات و انتقادات مردم «کم یا خیلی کم» بوده است.

نکته مهم در نتایج تمام گزاره‌ها، میزان بالای درصد پاسخ میانه و ارزیابی متوسط از شاخص‌ها است. در بسیاری گزاره‌ها و سئوالات، حدود ۳۰ درصد از پاسخگویان ارزیابی متوسط در خصوص ابعاد مختلف عملکرد یا ویژگی‌های دولت داشته‌اند. این امر می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که هنوز بخش زیادی از جامعه به ارزیابی دقیق از عملکرد، پاسخگویی و صداقت دولت دست نیافته و بخش شکننده و سیال سرمایه اجتماعی دولت چهاردهم را تشکیل می‌دهند. ارزیابی این بخش در نتیجه عملکردها و شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور می‌تواند مثبت یا منفی شود و وضعیت دولت در جامعه را تحت تأثیر قرار دهد.